Boşnakça ve Hırvatça Aynı mı? Dillerin Sınırında Edebiyatın Yankısı
Kelimeler yalnızca ses değil, bir milletin belleğidir. Her sözcük, bir halkın acılarını, sevinçlerini, umutlarını taşır. Dil, insanın dünyayı kurduğu aynadır; aynı aynaya farklı açılardan bakıldığında, farklı yüzler görünür. Boşnakça ve Hırvatça da böyle iki aynadır: aynı gövdenin dalları, ama her biri kendi göğünü yansıtır. Bu yazıda bu iki dilin birbirine olan yakınlığını yalnızca dilbilimsel değil, edebî ve kültürel bir gözle ele alacağız.
Bir Dilin Hikâyesi: Ortak Köklerden Ayrılan Yollar
Tarih bize şunu öğretir: hiçbir dil bir günde doğmaz. Boşnakça ve Hırvatça, aslında aynı dil ailesine ait kardeş lehçelerdir. Her ikisi de Güney Slav dillerinin Ştokavca lehçesinden doğmuştur. Bu, tıpkı bir romanın iki farklı anlatıcısının aynı hikâyeyi farklı seslerle anlatması gibidir.
Orta Çağ boyunca bu dillerin kökleri Sırpça ile iç içe gelişmiş, Osmanlı döneminde Boşnak kimliğiyle birlikte İslam kültürünün etkisi altında farklı bir edebî damar oluşmuştur. Aynı dönemde Hırvat kültürü Katolik dünyasının dilsel estetiğini benimsemiş, Latince kökenli sözcüklerle zenginleşmiştir.
Bu farklılık, dilin ötesinde bir yaşam biçimi farkıdır: Boşnakça cami avlusundaki ezan sesini taşır, Hırvatça ise kilise çanlarının yankısını. Ama iki ses de aynı dağın eteğinden doğar.
Edebiyatın Tanıklığında: Dilin Ruhunu Kim Taşır?
Bir dilin kimliğini en çok edebiyat belirler. Boşnakça denildiğinde akla Meša Selimović gelir; onun “Derviş ve Ölüm” romanında kullandığı dil, bir iç sorgunun, bir inanç sarsıntısının sesidir. Cümleler, hem Slavca kökenli hem Arapça-Farsça dokunuşlarla zenginleşmiştir. Bu karışım, Boşnakçayı yalnızca bir iletişim aracı değil, bir kültürel kimlik manifestosu haline getirir.
Miroslav Krleža veya Ivo Andrić’in Hırvatça metinleri ise, Latin alfabesinin ritmiyle biçimlenmiş, Avrupa edebiyatına dönük bir moderniteyi taşır. Her iki yazar da aynı coğrafyanın insanını anlatır; ama kullandıkları sözcüklerin tınısı farklı bir geçmişe yaslanır.
Bu noktada edebiyat bize dilin ötesini gösterir: Boşnakça ve Hırvatça birbirini anlayabilir, ama aynı hikâyeyi farklı duygularla anlatır.
Kelimelerin Kimliği: Aynılık mı, Ayrılık mı?
Dilbilim açısından bakıldığında Boşnakça ve Hırvatça, %90’dan fazlasıyla karşılıklı anlaşılabilir dillerdir. Aynı cümle yapıları, benzer kelime kökleri, ortak deyimler vardır. Ancak fark, seçilen sözcüklerin kültürel çağrışımlarında gizlidir.
Örneğin “Allah’a şükür” ifadesi Boşnakça konuşmada doğal bir yer bulur; Hırvatçada ise Katolik terminolojisi ağır basar. Boşnakça Arapça ve Türkçe kökenli kelimelerle nefes alır; Hırvatça ise Latin ve Almanca etkileriyle Batı’ya açılır. Aynı gövdeden filizlenmiş bu iki dil, farklı rüzgârların yönlendirdiği iki yaprak gibidir.
Dil, Kimlik ve Anlatı Arasındaki Çizgi
Edebiyatın büyüsü, farklı dillerin birbirine nasıl yankılandığını göstermesindedir. Andrić’in köprüleri, Selimović’in manevî sorguları, Krleža’nın toplumsal eleştirileri aynı toprağın sesidir. Fakat her biri, diliyle kendi kimliğini yeniden yazar.
Bu nedenle Boşnakça ve Hırvatça’nın aynı olup olmadığı sorusu, sadece dilbilimsel bir soru değildir; bu, kimliğin nerede başladığını ve nerede bittiğini soran bir felsefi meseledir. Dil, bir halkın kalbidir; o kalp, bazen aynı bedende atar ama farklı duygular hisseder.
Edebî Bir Davet: Kelimelerin Köprüsünde Buluşmak
Diller, insanlar arasında kurulan görünmez köprülerdir. Boşnakça ile Hırvatça arasında bu köprü hâlâ canlıdır; bir cümlenin diğerine çevrilmesine gerek yoktur, çünkü anlam çoktan ortaktır.
Ama edebiyat bize şunu fısıldar: önemli olan aynı dili konuşmak değil, aynı duyguda buluşmaktır. Her kelime, bir halkın kalbinden doğar; ve o kalp, kimi zaman bir dua, kimi zaman bir şarkı olur.
Okurlar, siz ne düşünüyorsunuz? Bir dilin ayrılığı mı, yoksa çok sesliliği mi onu zengin kılar? Yorumlarınızda kendi edebî çağrışımlarınızı paylaşın; çünkü her kelime, başka bir hikâyenin başlangıcıdır.
Etiketler: #Boşnakça, #Hırvatça, #Edebiyat, #DilveKimlik, #BalkanEdebiyatı, #KültürelBellek